Szczęście osoby i społeczności ludzkiej oraz chrześcijańskiej wiąże się ściśle z pomyślną sytuacją wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej.  (Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 47.)

Sakrament małżeństwa należy, obok sakramentu kapłaństwa, do grupy sakramentów w służbie komunii. Jest zatem nastawiony na zbawienie innych ludzi; opiera się na służbie innym, dzięki czemu przyczyna się również do zbawienia osobistego.

Kościół naucza, że twórcą małżeństwa jest sam Bóg, a powołanie do małżeństwa wpisane jest w naturę człowieka, zarówno mężczyzny, jak i kobiety. Nie można małżeństwa zatem traktować jako instytucji czysto ludzkiej, gdyż swoje źródło znajduje u Stwórcy. Wzajemna miłość mężczyzny i kobiety jest obrazem miłości Boga; są on wzajemnie dla siebie stworzeni i stanowią jedno ciało, zgodnie ze słowami Chrystusa: A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało (Mt 19, 6).

Ewangelia św. Jana wspomina o cudzie na uczcie weselnej w Kanie Galilejskiej na początku działalności Chrystusa (J 2,1-12). Kościół w tym zdarzeniu widzi potwierdzenie, że małżeństwo jest czymś dobrym. Ponadto Chrystus w swym nauczaniu podkreślał nierozerwalność związku małżeńskiego: Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela (Mt 19, 6).

Miłość małżeńska wymaga zatem nierozerwalności i nienaruszalnej wierności. Wzorem tej wierności jest przymierze, jakie Bóg zawarł z narodem wybranym. Pomimo bałwochwalstwa, którego dopuszczał się Izrael, Jahwe nigdy nie zostawił swojego Ludu.

Miłość między małżonkami i ich jedność jest także odwzorowaniem miłości Chrystusa i Jego Kościoła. Takie porównanie spotyka się u św. Pawła: Mężowie, miłujcie żony, bo i Chrystus umiłował Kościół i wydał za niego samego siebie, aby go uświęcić  (Ef 5, 25-26),).Już sam chrzest jako wejście do Ludu Bożego rozumiany jest jako zaślubiny z Panem. Eucharystia bywa porównywana do uczty weselnej. Małżeństwo chrześcijańskie staje się z kolei sakramentem przymierza Chrystusa i Kościoła.

Miłość małżeńska ma się również urzeczywistniać w płodności i zachowywaniu stworzenia, gdyż dzieci są najcenniejszym darem małżeństwa:

Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: <<Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną>> (Rdz 1, 28).

Kościół katolicki wyklucza poligamię jako przeciwną miłości małżeńskiej, która powinna być jedyna i wyłączna.

W obrządku łacińskim sakrament małżeństwa między dwojgiem wierzących katolików jest zazwyczaj zawierany podczas Mszy świętej, ponieważ jest on aktem liturgicznym. Przyszli małżonkowie powinni przygotować się do celebracji swych zaślubin przez przyjęcie sakramentu pokuty.

Według tradycji łacińskiej sami małżonkowie jako szafarze łaski Chrystusa udzielają sobie nawzajem sakramentu małżeństwa, wypowiadając wobec Kościoła swoją zgodę. W tradycji wschodniej błogosławieństwo kapłana jest konieczne do uznania ważności sakramentu.

Sakrament małżeństwa może być zawarty pomiędzy przedstawicielami różnych wyznań chrześcijańskich, a także przedstawicielami różnych wyznań religijnych. Małżeństwem mieszanym nazywa się małżeństwo między katolikami i ochrzczonymi niekatolikami. W świetle nauki Kościoła katolickiego ta różnica wyznania nie stanowi nieprzekraczalnej przeszkody do zawarcia sakramentu małżeństwa, wymaga jednak wyraźnego zezwolenia władzy kościelnej. Możliwie jest także małżeństwo katolika z przedstawicielem innej religii ( z osobami nieochrzczonymi), wówczas wymagana jest jednak wyraźna dyspensa (dyspensa w Kościele katolickim to zwolnienie w uzasadnionych przypadkach od konieczności zachowania przepisów prawa kanonicznego).

Warunki zawarcia małżeństwa

– Sakrament małżeństwa jest zawierany w Kościele katolickim między kobietą, a mężczyzną.  Obowiązują także pewne wytyczne odnośnie wieku, zgodnie z Kodeksem Prawa Kanonicznego:  Kan. 1083 – § 1. Nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku.

– Konieczna jest obustronna zgoda na małżeństwo –  żadna ze stron nie powinna być poddana przymusowi. Jeśli nie ma zgody, to nie ma małżeństwa, gdyż żadna ludzka władza nie może jej zastąpić.

– Przystępujący do sakramentu małżeństwa powinni być ochrzczeni. Kościół dopuszcza małżeństwa mieszane (między katolikami i ochrzczonymi niekatolikami). W świetle nauki Kościoła katolickiego ta różnica wyznania nie stanowi nieprzekraczalnej przeszkody do zawarcia sakramentu małżeństwa, wymaga jednak wyraźnego zezwolenia władzy kościelnej. Możliwie jest także małżeństwo katolika z przedstawicielem innej religii ( z osobami nieochrzczonymi), wówczas wymagana jest jednak wyraźna dyspensa (dyspensa w Kościele katolickim to zwolnienie w uzasadnionych przypadkach od konieczności zachowania przepisów prawa kanonicznego).

Zezwolenie lub dyspensa zakłada, że obie strony znają cele oraz istotne właściwości małżeństwa oraz że strona katolicka potwierdza swoje zobowiązanie, znane również wyraźnie stronie niekatolickiej, iż zachowa swoją wiarę i zapewni chrzest oraz wychowanie dzieci w Kościele katolickim. (Katechizm Kościoła Katolickiego 1635)

– Katolicy, którzy chcą przystąpić do sakramentu małżeństwa, powinni mieć za sobą już sakrament bierzmowania.  Przed przystąpieniem do sakramentu małżeństwa zalecane jest także przystąpienie do sakramentu pokuty i pojednania oraz Eucharystii.

– Warunkiem jest także wcześniejsze przygotowanie do małżeństwa; pouczenie młodych „o godności, zadaniu i dziele miłości małżeńskiej”. Pouczenie należy do obowiązków duszpasterzy.

– Małżeństwo jest ważne, tylko jeśli zostało zawarte wobec miejscowego ordynariusza, proboszcza albo wobec kapłana bądź diakona delegowanego przez jednego z nich. Konieczna jest także obecność dwóch świadków.

– Kodeks Prawa Kanonicznego mówi także o osobach niezdolnych do zawarcia sakramentu małżeństwa:

Kan. 1095 – Niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy:

1. są pozbawieni wystarczającego używania rozumu;
2. maja poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych;
3. z przyczyn natury psychicznej nie są zdolni podjąć istotnych obowiązków małżeńskich.